Thánh Giuse, Quan Thầy Và Là Đấng Bảo Trợ Của Chúng Ta
I. Thánh Giuse Trong Tương Quan Với Đức Giêsu (Mt 1, 1-25)[1]
1. Trong biến cố Giáng Sinh
Đọc Tin Mừng theo thánh Matthêu chương 1:1-17, chúng ta thấy thánh Giuse đã được định vị như điểm tới, hay ít nhất như là tên gọi cuối cùng, của cả một gia phả lớn lao diễn tả lịch sử cứu độ, khởi đầu với tổ phụ Abraham:
«Đây là gia phả Đức Giêsu Kitô, con cháu vua Đavít, con cháu tổ phụ Ábraham» (c.1). Ông Ábraham sinh Isaác; Isaác sinh Giacob; Giacob sinh Giuđa và các anh em ông này (c. 2)
[…]
Giacob sinh Giuse, chồng của bà Maria, bà là mẹ Đức Giêsu cũng gọi là Đấng Kitô (c. 16)
Như thế, chính nhờ sự hiện diện của thánh Giuse mà ba Danh «Abraham – Đavít – Giêsu» được kết nối, làm cho lịch sử cứu độ được hoàn tất.
Tin Mừng theo thánh Luca kể lại việc sự thần truyền tin cho Đức Maria và với việc «xin vâng» của Mẹ, Con Thiên Chúa được thụ thai (Lc 1:35-38) và sinh ra trong máng cỏ hang lừa (Lc 1:4.6-7). Còn Tin Mừng theo thánh Mátthêu thì tường thuật lại việc sứ thần «truyền tin» cho Giuse về sự cưu mang «Con vua Đavít», Đấng sẽ cứu dân Người khỏi tội (Mt 1 :19-21.24). Và Thánh Giuse đã «xin vâng» trong tự do và hoàn toàn vô điều kiện nghĩa là ông «đã làm như sứ thần Chúa dạy» (Mt 1 :24). Như thế, Đức Giêsu Kitô, Ngôi Lời nhập thể, được sinh ra không chỉ bởi lời «xin vâng» của Đức Trinh Nữ Maria, nhờ quyền năng của Chúa Thánh Thần; nhưng còn được «sinh ra» từ một dân tộc, bởi lời «xin vâng» của Thánh Giuse.
Khi truyền tin cho Giuse, Thánh Giuse được trao cho sứ mạng. Sứ mạng này được thực hiện 2 bước: (1) đừng ngại đón Maria về nhà làm vợ và (2) đặt tên cho Con Trẻ là Giêsu (Mt 1:20-21). Thực vậy, Thiên Chúa cần sự cộng tác của Thánh Giuse, vì Ngôi Lời sinh ra vẫn chưa đủ, cho dù đây là cuộc sinh ra lạ lùng về khía cạnh sinh học. Bởi vì Ngài còn phải hội nhập vào một gia tộc và một dân tộc với một lịch sử và một nền văn hóa đặc thù; qua đó, Ngài mang lấy «thân phận con người». Để có được chiều kích nền tảng này của mầu nhiệm nhập thể, Con Thiên Chúa cần một người đàn ông nhận mình làm con một cách tự do. Khi đón nhận Mẹ Maria và Người Con mà Mẹ đang cưu mang, Thánh Giuse làm cho Người Con ấy đi vào trong dòng tộc Đavít, nghĩa là đi vào lịch sử và nền văn hóa của một dân tộc; và khi đặt tên, ngài nhận Con Trẻ làm con của mình một cách chính thức. Vì thế, khi loan báo, thiên thần đã gọi Thánh Giuse một cách long trọng: “Này ông Giuse, con vua Đavít...” (Mt 1:20).
Trong Đêm Thánh lịch sử, ai làm những việc nhỏ mọn nhưng lại cần thiết nhất để Con Thiên Chúa hạ sinh, như quét dọn chuồng bò, che chắn gió sương, lo liệu bữa ăn; rồi đón tiếp các mục đồng, đón tiếp ba nhà đạo sĩ, sắm sửa lễ vật để đưa Đức Maria và Con Trẻ lên Đền Thờ thanh tẩy và hiến dâng theo luật dạy[2].
Trong Thư Mục Vụ, Sư huynh Tổng Quyền lấy lại lời của ĐTC Phanxicô để gợi lại cho chúng ta gương mẫu của Thánh Cả Giuse. “Ngài là một người mạnh mẽ và can đảm, một người lao động, nhưng trong tâm hồn thánh Giuse, chúng ta thấy sự dịu dàng rất lớn, có sức mạnh tinh thần và khả năng lo lắng, từ ái, thật sự rộng mở với mọi người, và yêu thương[3].”
ü Xin cho mỗi chúng ta biết đón nhận những công việc được trao phó và chu toàn trong khiêm tốn và vâng phục, biết rộng mở với anh em và học sinh và lo lắng phục vụ từ những công việc nhỏ nhặt, cần thiết để xây dựng cộng đoàn thành một cộng đoàn vui tươi, êm ấm.
2. Trong biến cố trốn qua Ai Cập
Sứ mạng của thánh Giuse còn tỏ ra trọng yếu và cấp bách trước biến cố bách hại của Hêrôđê, Tin Mừng Thánh Matthêu 2:13-23 ghi lại hai lần thiên thần báo tin cho Giuse: “Này ông Giuse, dậy đem Hài Nhi và mẹ Người trốn sang Aicập! Ông Giuse liền trỗi dậy, và đang đêm, đưa Hài Nhi và mẹ Người trốn sang Aicập” (Mt 2:13–14). Sau thời gian ở Ai cập, ông Giuse được báo tin “dậy đem Hài Nhi và mẹ Người về đất Israel” Ông liền trỗi dậy đưa Hài Nhi và mẹ Người về đất Israel (Mt 2:20-21). Thánh Giuse đảm nhận sứ mạng đưa Thánh Gia lánh sang Aicập với một đức tin anh hùng, đức cậy vững mạnh, đức ái nồng nàn: lắng nghe tiếng Chúa trong giấc ngủ, trỗi dậy đang đêm, dấn thân mạo hiểm đường xa, phiêu lưu nơi xứ lạ, bất kể gian khó dặm trường, miễn sao Hài Nhi và Mẹ Người được an toàn. Thánh Matthêu viết : “Hài Nhi và Mẹ Người”, thay vì “vợ con ông!” Có một khoảng cách thần linh giữa ngài và Con Thiên Chúa cùng với Mẹ Người. Thánh Giuse luôn tôn trọng khoảng cách này và ngài tôn trọng đến cùng.
Những gì xẩy ra cho Đức Giêsu từ lúc sinh ra cho đến khi từ Aicập trở về (Mt 2:1–23) như đã báo trước cả cuộc đời của Đức Giêsu:
Ø Được nhìn nhận bởi các đạo sĩ đến từ phương xa, nhưng cũng có biết bao nguy hiểm rình rập gây ra bởi vua Hêrôđê, các thượng tế, các luật sĩ (Mt 2:1-12). Như thế, những gì sẽ xẩy ra cho Đức Giêsu trong thời gian rao giảng Tin Mừng Nước Trời như đã được báo trước ở đây.
Ø Lánh sang Ai Cập, nhưng những trẻ vô tội phải đổ máu (2:16-18). Sau này chính Đấng Vô Tội sẽ đổ máu trên Thập Giá.
Ø Trở về «Đất Hứa» bình an để làm nên «Tổ Ấm Thánh Gia» (2:19-23). Chúng ta có thể nhận ra nơi biến cố trở về này hình ảnh của ơn Phục Sinh và Đại Gia Đình Nước Trời, không dựa trên huyết thống, nhưng trên sự ưng thuận đối với kế hoạch cứu độ của Thiên Chúa.
Thánh Giuse đã có mặt suốt cuộc hành trình này, hành trình họa lại lịch sử cứu độ và loan báo cuộc đời Đức Giêsu; Thánh Cả không chỉ có mặt thôi, nhưng còn gánh vác bằng cách liên tục «xin vâng» theo sự dẫn dắt của chính Thiên Chúa.
Đức Maria đã có mặt dưới chân Thập Giá, còn thánh Giuse có mặt trong biến cố loan báo Thập Giá, và cũng là biến cố làm tái hiện lại biến cố Ai Cập xưa của dân Thiên Chúa. Dưới chân Thập Giá, Đức Maria thinh lặng và đứng vững (Ga 17:25-27); và trong suốt cuộc hành trình giữa Israel và Aicập, thánh Giuse cũng «thinh lặng và đứng vững».
Thánh Lập Dòng dạy: “Tin Mừng cho thấy, Thiên Chúa cảnh báo ngài phải mang Con Trẻ sang Ai Cập để thoát khỏi cơn bắt bớ của Hêrôđê; ngay tức khắc ngài trổi dậy và đưa Con Trẻ và Mẹ Ngài sang Ai cập (Mt 2:14). Sau khi Hêrôđê băng hà, Thiên Chúa bảo Giuse trở về Giuđêa và ngài trở về không trì hoãn (Mt 2:19-20). Ôi, sự vâng lời của thánh nhân mau mắn và đơn sơ đáng phục biết bao! Ngài chẳng chần chừ, dù chỉ trong giây lát, khi thực thi ý muốn của Thiên Chúa.”
Thánh Lập Dòng mời gọi các Sư huynh bắt chước lòng yêu mến và trung thành với đức vâng lời của Thánh Cả Giuse để nhiệt tâm làm theo ý Chúa. Theo Thánh Lập Dòng, vâng lời là nhân đức thích hợp nhất với ơn gọi và phận vụ của các Sư huynh và là nhân đức mang lại cho các Sư huynh nhiều ân sủng nhất (SG 110.2).
ü Xin cho mỗi chúng ta biết đáp trả cách mau mắn với lòng vâng phục và khiêm tốn lắng nghe anh em, dám vượt qua những mặc cảm tự ti, tự tôn để trỗi dậy cùng chung với anh em lo cho công cuộc của Tỉnh Dòng, của cộng đoàn.
ü Xin cho mỗi chúng ta dám dấn thân chấp nhận những gian khổ có thể có trong đời sống chung cũng như trong khi phục vụ, miễn sao cộng đoàn được bình an, anh em và học sinh được an toàn.
ü Xin cho mỗi chúng ta cũng biết tôn trọng khoảng cách đối với học sinh: Học sinh là con cái của cha mẹ chúng, được Chúa trao phó cho chúng ta. Đừng làm gì vượt quá phạm vi quyền hạn chúng ta được trao phó.
3. Trong Cuộc Đời Thơ ấu Của Chúa Giêsu
Theo phong tục Do Thái, trẻ nhỏ sơ sinh đến năm tuổi thường do sự chăm sóc của người mẹ; từ trên năm tuổi người cha có trách nhiệm giáo dục. Thánh Giuse giữ vai trò chủ động hơn trong việc giáo dục Con Trẻ về mọi mặt tôn giáo, đức hạnh, nhân cách, nghề nghiệp. Linh mục Bessières, một diễn giải nổi tiếng của Dòng Tên[4] đã phác họa: Thánh Giuse làm nhiệm vụ nhà giáo dục cách đơn giản. Chính Thánh Cả dạy cho Trẻ Giêsu học những đoạn chọn lọc trong sách Luật (Torah), những công thức tuyên xưng đức tin (Schéma), tập cho Trẻ Giêsu cầm các cuộn da ghi kinh đọc hằng ngày. Vào ngày Sabath Thánh Giuse dẫn Trẻ Giêsu đến hội đường vào buổi sáng để hát thánh ca, nghe đọc và bình giảng Kinh Thánh; đến vào giờ kinh chiều để học Kinh Thánh. Trong thời gian ở hội đường, Thánh Giuse giữ Trẻ Giêsu bên cạnh mình. Thánh Giuse cũng dạy cho Trẻ Giêsu những lễ phép nết na, dạy cách ăn nói, xưng hô, giao tiếp với người trên kẻ dưới, với đàn ông và với phụ nữ, dạy cách ngồi ăn, cách thức giúp Đức Maria dọn dẹp... Chính trong những điều mà chúng ta có thể tưởng tượng ra, mặc dù Kinh Thánh không kể lại, Thánh Giuse thực sự góp phần vào sự phát triển nhân cách của Trẻ Giêsu, chúng ta cũng dễ dàng để hiểu được câu Kinh Thánh: “Người hằng vâng phục các ngài. Đức Giêsu ngày càng thêm khôn ngoan, thêm cao lớn và thêm ân nghĩa đối với Thiên Chúa và người ta.” (Lc 2:51-52).
Trong cái nhìn ấy, mà nhà thần học J. Galot (sj) suy luận rằng: Nơi Thánh cả Giuse, Con Trẻ Giêsu học được cách thức của con người trần gian tỏ bày với Thiên Chúa, biểu lộ sự tôn thờ và yêu mến Người, phó thác theo thánh ý Người, những hình thức cụ thể của việc phụng thờ và lòng sùng mộ, khiến Đức Giêsu dễ dàng hơn để chứng tỏ cùng Chúa Cha sự tuân phục và lòng yêu mến bằng ngôn ngữ và cách thức nhân loại[5].
Trong Thư Mục Vụ, SHTQ Alvaro đã nhắc nhở các sư huynh rằng “bảo vệ” là “một trong những khía cạnh giáo dục chính yếu của sứ mạng chúng ta.” Như thánh Giuse đã gìn giữ và trông nom tương lai của Chúa Giêsu, chúng ta cũng phải bảo đảm tương lai cho những người trẻ được trao phó cho chúng ta. Để nhắc nhở chúng ta, SHTQ Alvaro đã dùng lại tư tưởng của ĐGH Phanxicô nói đến gương phục vụ của Thánh Cả Giuse[6]:
ü Một cách kín đáo, khiêm tốn và âm thầm, nhưng luôn luôn có mặt và tuyệt đối trung thành, kể cả khi chính Giuse cảm thấy khó hiểu. [...];
ü Bằng cách luôn luôn hướng về Chúa, mở lòng để nhận những dấu hiệu hiện diện của Chúa và chấp nhận các kế hoạch của Chúa, không phải là kế hoạch của riêng mình […].
Thánh Lập Dòng trong bài Suy Gẫm về Lễ Thánh Cả Giuse mời gọi chúng ta chiêm ngưỡng sự quan tâm chăm sóc Hài Nhi Giêsu của Thánh Giuse, sự cẩn trọng mà thánh nhân đã có khi chăm sóc Thánh Gia, nỗi lo lắng cho Trẻ Giêsu và Mẹ Người. Điều khiến Thánh Cả quan tâm lo lắng cho Trẻ Giêsu chính là do ý thức phận vụ mà Chúa Cha hằng hữu đã trao ban và lòng trìu mến mà Thánh Cả có đối với Trẻ Giêsu (SG 110,3). Vì thế Thánh Lập Dòng dạy:
ü Anh em phải nhiều chú tâm và thương mến trong việc bảo vệ và nuôi dưỡng sự trong trắng thơ ngây của các trẻ được trao phó cho anh em dẫn dắt;
ü canh giữ chúng khỏi bất cứ điều gì có thể phương hại đến công tác giáo dục và ngăn trở việc giúp chúng có lòng đạo đức.
4. Hình Bóng Của Thánh Giuse Nơi Các Sư huynh
Nếu có một lối nói cô đọng về Thánh Giuse, thì theo cái nhìn của các thánh sử Tin Mừng, cuộc đời Thánh Giuse là một sự thinh lặng trong lời nói cũng như các hành động để chăm sóc và bảo vệ Trẻ Giêsu và Mẹ Người, là để diễn tả rằng Thánh Giuse nhận ra sự nhỏ bé và bất xứng của mình trước mầu nhiệm cao cả của Chúa Con, Thánh cả chọn lui lại đằng sau. Thiên Chúa đã ưu ái Thánh Giuse cách đặc biệt, khi vui lòng chuẩn nhận sự lựa chọn “lui lại phía đàng sau trong thinh lặng” của Thánh Cả, bằng cách cho ngài bước qua cõi thinh lặng của sự chết rất sớm, một đàng để cho Hai Mẹ Con, Đức Maria và Đức Giêsu nổi bật lên, đi đến cùng và hoàn tất Mầu Nhiệm Nhập Thể và Cứu Độ, và đàng khác, chính là để cho ngài cất vang lời ca tụng Mầu Nhiệm Tình Yêu Thiên Chúa luôn mãi trong Sự Sống Mới, Sự Sống mà ngài đã nhận ra và dâng hiến cả một đời.
Trong Thư Mục Vụ, SHTQ Alvaro đã nhắc rằng khi nhớ đến Thánh Giuse với cương vị làm cha khiêm tốn của Ngài, SHTQ đã nghĩ về các Sư huynh nhữngngười mà Sư huynh đã gặp trong cuộc đời và về những người mà Sư huynh đãmay mắn được sống cùng. Bao nhiêu trẻ em và những người trẻ đã tìm thấy trong rất nhiều các Sư huynh hình bóng khiêm tốn ấy, trong sứ mạng cơ bản làbảo vệ, dạy dỗ, hướng dẫn, giúp đỡ để lớn lên và rồi sau đó ẩn khuất!
Xin cho mỗi Sư huynh chúng ta:
ü Sẳn sàng đón nhận vào bảo vệ những kẻ nghèo hèn mới tìm đến chúng ta và sẵn sàng tiếp nhận những lời dạy dỗ của chúng ta.
ü Hướng dẫn và dạy dỗ trẻ em như một người thay thế cha mẹ chúng để bảo vệ sự an toàn cho các em. Hạ mình xuống khi tiếp xúc với trẻ.
ü Biết lấy những phương cách dạy dỗ trong tình yêu, tránh những hành vi bạo lực, hung hãn với trẻ em.
ü Luôn ý thức chúng ta là những Sư Huynh hèn mọn, biết khiêm tốn lui lại đằng sau trong thinh lặng.
II. Về Lòng Sùng Kính Thánh Giuse
Trước khi từ nhiệm, ĐGH Benedict XVI đã phê chuẩn việc đưa vào phụng vụ Danh Thánh Giuse liền ngay sau khi kêu cầu Danh Mẹ Maria. Trong truyền thống Giáo Hội, dân Chúa mỗi lần kêu cầu thì cũng đều kêu cầu Danh Thánh Giuse liền sau Danh Thánh Giêsu và Maria. “Giêsu, Maria, Giuse con mến yêu. Xin cứu các linh hồn.” Sau Kinh Trông Cậy, đọc Ba Câu Lạy đó là: “Lạy Rất Thánh Trái Tim Đức Chúa Giêsu – Thương xót chúng con. Lạy Trái Tim Cực Thanh Cực Tịnh Rất Thánh Đức Bà Maria – Cầu cho chúng con. Lạy Ông Thánh Giuse là bạn thanh sạch Đức Bà Maria trọn đời đồng trinh – Cầu cho chúng con.”
Lòng sùng kính Thánh Giuse trong Giáo Hội có từ thế kỷ XII, có các vị thánh sùng kính Thánh Cả Giuse như là Bênađô Clairvaux, Brigítta, Bernađinô Sienna, Têrêxa Avila, Phêrô Alcantara và Phanxicô de Sales; và các dòng tu như là Dòng Cát Minh Cải Cách, dòng Đa Minh và dòng Tên. Vào thế kỷ thứ XV, Gioan Gerson xin Tòa Thánh mở rộng ra toàn thể Giáo Hội một lòng sùng kính đã bị hạn chế ở một số nơi nào đó; điều này được chấp nhận bởi Đức Giáo Hoàng Sixtô IV. Năm 1621, Đức Giáo Hoàng Grêgôriô XV đặt lễ thánh Giuse là ngày lễ buộc, và Đức Clêmentê IX, trong thời của Đấng Lập Dòng, đã đặt nó làm lễ trọng.
Trong các chứng từ của các thánh về lòng sùng kính và sự bầu cử của Thánh Giuse cho những ai kêu cầu Ngài, thánh nữ Têrêsa Avila dạy: “Thánh Giuse vinh hiển có quyền năng rộng rãi giúp chúng ta mọi nhu cầu... như xưa Chúa Giê su đã vâng phục Thánh Giuse, nhìn nhận Người với quyền làm cha và làm giám hộ, thì nay ở trên trời, Chúa Giêsu cũng sẳn lòng để nghe lời Thánh Cả chấp nhận những lời chuyển cầu của Ngài cho chúng ta.”[7] Thánh Anphong M. Liguori: “Để hiểu Thánh Giuse mạnh thế đến đâu bên cạnh Chúa Giêsu, ta chỉ cần nhớ câu Kinh Thánh “Người hằng vâng phục các ngài” (Lc 2:51) ... Điều ấy cho ta thấy như ở trần gian Chúa Giêsu đã muốn vâng phục Thánh Giuse, thì ở trên trời, Chúa cũng sẽ nhận những lời Thánh Giuse cầu thay nguyện giúp.”
Về lòng sùng kính Thánh Giuse của Thánh Lập Dòng, sử gia Blain[8] nói với chúng ta rằng ngài có lòng sùng kính Thánh Giuse lớn lao như lòng sùng kính các thiên thần và thánh Micae, ngài luôn luôn tìm cách để tôn vinh thánh Giuse và làm cho Thánh Cả được tôn vinh bằng việc đọc các kinh cầu thánh Giuse hằng ngày, để sống theo tinh thần đã linh hứng thánh nhân, và bằng việc làm cho ngày lễ của thánh nhân là “một trong những lễ trọng thể nhất trong Dòng”; “ngay từ khi mới được thành lập ngài đã đặt Dòng dưới sự bảo vệ của Thánh Cả”; ngài gia tăng gương mẫu để khích lệ mình. Mặc dù bị bệnh rất nặng, ngài vẫn rời khỏi giường bệnh để cử hành Thánh Lễ ngày lễ thánh Giuse năm 1719, một ít tuần trước khi ngài qua đời; ngay trước khi qua đời, ngài đề nghị nhiều lần cùng các Sư Huynh hãy tỏ lòng sùng kính đối với thánh Giuse.
Theo sử gia Blain điều gây ấn tượng cho Thánh Lập Dòng nhất về cuộc đời đáng ngưỡng mộ của Thánh Cả Giuse là tính ngoan ngoãn cao độ của ngài trong việc nhìn sự hướng dẫn của Chúa Quan Phòng, sự vâng phục của ngài với các lệnh truyền không vừa ý nhất, sự mau mắn vâng lời tiếng Đức Chúa của ngài, cuộc sống ẩn dật của ngài, đức trinh khiết thiên thần của ngài, và cuối cùng là sự ân cần và tình yêu của ngài dành cho Đức Giêsu và Mẹ Maria. Đây là những nhân đức trong đó Gioan La San quyết tâm bắt chước vị thánh cả này” (CL 8,492). [...] Sự noi gương bắt chước Thánh Cả Giuse của Thánh Lập Dòng được thể hiện trong đời sống đến độ sử gia Blain viết rằng “ngài là một hình ảnh sống động của thánh Giuse”.
Thánh Lập Dòng có lòng sùng kính Thánh Giuse như thế, và đã chọn thánh Giuse làm quan thầy và Đấng Bảo Trợ của Dòng chúng ta, dạy các Sư huynh hãy nhận thức rõ về lòng sùng kính đối với Thánh Cả; hằng ngày đọc kinh Thánh Giuse vào buổi trưa[9]... Điều đáng buồn là chúng ta thường hay lãng quên Thánh Giuse, chúng ta bỏ luôn cả truyền thống đọc kinh Thánh Giuse, mà theo một tài liệu tôi vừa đọc lại về thời biểu sinh hoạt thời Thánh Lập Dòng, Kinh Thánh Giuse được đọc sau giờ Kinh Trưa...
Các cộng đoàn, các Sư huynh cần phải lập lại việc tôn kính Thánh Giuse cho phải đạo làm con. Một điểm khác nữa cũng cần nhắc là Lễ Bổn Mạng của Dòng là Lễ Thánh Giuse, thế nhưng chúng ta ít nhắc nhớ nhau và tổ chức cầu nguyện long trọng được như lễ Thánh Gioan La San, phải chăng một cách vô hình trung, ít là trong tiềm thức và trong các nghi lễ, chúng ta có Thánh Lập Dòng và rồi quên Thánh Giuse là Đấng Bảo Trợ.
[1] Các ý tưởng suy tư trong mục này dựa theo bài đọc linh thao về Thánh Giuse của Lm Giuse Nguyễn Văn Lộc, js (2014)
[3] ĐTC Phanxico, Bài giảng nhận sứ vụ thánh Phêrô, 19/3/2013. Xem TMV 25.12.2013. Bản tiếng Việt trang 21
[4] Villepelet (S.E Mgr) Les plus beaux textes sur Saint Joseph. Paris, p. 218. Xem Dục Đức Phạm Đình Khiêm, Thánh Giuse Trong Dân Chúa, trang 139-140
[5] Galot (Jean) sj. Saint Joseph. Bản dịch: Thánh Giuse Người Công Chính (in ronéo), 1993. Xem Dục Đức Phạm Đình Khiêm, Thánh Giuse Trong Dân Chúa, trang 140-142.
[6] ĐTC Phanxico, Bài giảng nhận sứ vụ Thánh Phêrô, 19/3/2013. Xem Thư Mục Vụ 25/12/2013. Bản dịch tiếng Việt trang 22
[7] Têrêsa Avila, Thánh Giuse Tuyệt Diệu, trang 40tt. Xem Dục Đức Phạm Đình Khiêm, Thánh Giuse Trong Dân Chúa, trang 239.
[8] Sh. Michael BUTTIGIEG và Sh. Léon LAURAIRE, Tư Tưởng Của Thánh Gioan La San Về Lòng Sùng Kính Thánh Giuse. Bản dịch của SH Simon Hoàng Thái.
[9] Theo Thời Khóa Biểu Thời Thánh Gioan La San ghi trong bộ Luật 1705. Xem Hiến Tế La San, do Sh. Fortunat Trần Trọng An Phong, Tủ Sách Linh Đạo La San, 1994
No comments:
Post a Comment